Op vrijdag 2 juni 2023 vindt de Voorjaarsvergadering plaats van de Nederlandse Vereniging voor Procesrecht, met als onderwerp “De invloed van het onbewuste op het rechterlijk oordeel”
De rechter dient zich een oordeel over de aan hem voorgelegde zaak te vormen. De rechterlijke oordeelsvorming wordt niet alleen door het bewuste beïnvloed, maar ook door het onbewuste. Het onbewuste wordt op zijn beurt weer beïnvloed door vooronderstellingen en vooroordelen (ook wel: biases). Biases kunnen worden onderscheiden in individuele biases – zoals hindsight bias en tunnelvisie – en biases die meer vervat zijn in een gemeenschap of groepscultuur. Tegen die achtergrond doemen voor de rechtspraktijk verschillende vragen op. In hoeverre zijn biases vast te stellen en kunnen deze worden tegengegaan of hersteld? Hoe beïnvloeden biases advocaten en rechters in hun werk? Hoe kun je als advocaat omgaan met biases en daar eventueel op inspelen? En kunnen rechters zichzelf tegen biases beschermen?
Als inleiders zullen optreden C.F. Perquin-Deelen (advocaat bij Dirkzwager, cognitiefilosoof, onderzoeker en universitair docent aan het Onderzoekcentrum Onderneming & Recht en gepromoveerd op het proefschrift ‘Biases in de boardroom en de raadkamer’), E.G.C. Rassin (bijzonder hoogleraar Rechtspsychologie aan de Erasmus Universiteit) en C.E. Smith (universitair hoofddocent verbonden aan de afdeling Rechtsgeschiedenis van de Universiteit Leiden).
Stellingen
E.G.C. Rassin
MYSIDE BIAS of TUNNELVISION slaat op een constellatie aan biases (selectief informatie zoeken, selectief interpreteren) waardoor we nogal eens denken gelijk te hebben, ook als dat niet zo is.
- Vergeleken bij de meeste mensen in mijn omgeving heb ik minder last van deze bias dan anderen.
Een patiënt meldt zich bij de huisarts met pijn in de borst. De verdenking ontstaat dat er een niet-kwaadaardig gezwel tegen de ribbenkast drukt van binnenuit. De arts laat een MRI-scan maken. Hij concludeert op basis van de scan dat er geen afwijkingen zijn te zien. De patiënt meldt bij dit consult dat de pijnklachten zijn verdwenen. De arts besluit om geen verder onderzoek te laten doen, en adviseert de patiënt om terug te komen indien de klachten weer komen opzetten. Een half jaar later krijgt de patiënt weer pijnen en wendt zich tot een andere arts. Die concludeert dat er sprake is van een inmiddels gegroeid gezwel dat operatief verwijderd kan worden. Als dat in een eerder stadium was ontdekt, was deze operatie niet nodig geweest, maar had medicatie voldoende effect gehad. Volgens deze nieuwe arts, was dat een half jaar geleden ook al te voorzien geweest. Als de patiënt de MRI-scan van een half jaar geleden aan de nieuwe arts toont, ziet deze meteen de afwijking op die foto. De patiënt baalt en dient een klacht in tegen de vorige huisarts.
- De eerste arts heeft blijkbaar (waarschijnlijk) nalatig gehandeld.
Bij het nemen van een beslissing wil je alle relevante informatie kunnen meewegen. Maar irrelevante informatie wil je wellicht liever buiten de deur houden.
- Ik zou tijdens mijn werk graag worden beschermd tegen irrelevante informatie.
C.E. Smith
- De grens van wat een redelijke wetsuitleg kan worden genoemd beschouwen de meeste juristen als het gevolg van de grenzen die het rechtssysteem aan de uitleg stelt.
- De subjectiviteit van het rechterlijk oordeel is minder het resultaat van de vooroordelen van de individuele rechter dan die van de beroepsgroep.
- Wij kunnen ons makkelijker bevrijden van onze persoonlijke vooroordelen, dan van de vooroordelen van onze tijd.
C.F. Perquin-Deelen
- In mijn processtrategie houd ik rekening met de invloed van mentale misleiding op het rechterlijk oordeel.
- De rechter is niet altijd onafhankelijk en onpartijdig.
- Ik heb behoefte aan concrete handvatten voor het omgaan met biases in mijn praktijk.
- Een meervoudige kamer neemt betere beslissingen dan een enkelvoudige kamer.
